Habibe Palo
Özi Kalesi tarihte çeşitli isimlerle anılmış ve çeşitli milletlere de ev sahipliği yapmıştır. Dinyaper (Dinyper) nehrinin döküldüğü kıyı gölünün kuzey kenarında Kılburun karşısında önemli bir yarımada üzerinde bulunur. Tam tarihçesi bilinmemekle birlikte Kanuni Sultan Süleyman’ın Karaboğdan seferi sonrasında 1538 yılında Osmanlı Devleti hakimiyetine girmiştir. Önce Kazakların 1700 yılından itibaren ise Rusların Karadeniz’e iniş güzergahında olduğu için saldırıların hedefi olmuştur. Osmanlı Devleti Özi Kalesi’ni Karadeniz’in kilidi olarak görülmüş ve kalenin korunması için de çeşitli önlemler almıştır. Zira dönemin belgelerinden olan Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi Nâme-i Hümâyun Mühimme Defterleri kayıtları incelendiğinde gerek kale tamiratı ile ilgili yapılan faaliyetler ve gerek bölgeye asker sevkiyatı ve bu askerlerin yoklamalarının yapılması alınan önlemlerin önemli kanıtları arasında gösterilebilir.
Rusya’nın tarih sahnesine çıkmasıyla birlikte ilk hedeflerinden biri Karadeniz’e inmek olmuştur. Bu amaçla Kutsal İttifak savaşları sırasında ittifaka dahil olarak Kırım’ı ele geçirmek için ilk seferini 1688 yılında gerçekleştirmiş ancak başarısız olmuştur. Ancak bu hedefinden vaz geçmemiş, 1695 yılında Azak Kalesi’ni kuşatmıştır. Kaleyi üç ay kadar kuşattığı halde geri çekilmek zorunda kalmıştır. Ertesi yıl kaleyi yeniden kuşatmış ve maalesef kale düşmüştür. Böylelikle Rusya tarihte ilk defa Karadeniz’e ulaşmanın ilk adımı olan Azak’ı ele geçirmiştir. Azak, 1700 İstanbul Antlaşması ile Ruslara bırakılmıştır. Ruslar, Azak’ı aldıktan sonra Karadeniz’e inmek için Kerç Boğazı, Taman, Bender ve Özi’yi yeni hedefler olarak belirlemişlerdir. Osmanlı İmparatorluğu, Rusya’yı Azak’ta hapsetmek ve Karadeniz’e ulaşmasını engellemek için söz konusu kaleleri yeniden imar etmiş, asker ve mühimmat sevk ederek tahkim etmiştir. Ruslara karşı en önemli savunma hatlarından biri olan Özi Kalesi Karadeniz ve Tuna’nın kilidi olarak görülüyordu. 1700 yılından itibaren Özi Kalesine ayrı bir önem verilmiştir.
Rusların Karadeniz’e inmesine mâni olmak için Özi kalesi yoğun çalışmalar yapmıştır. XVIII. yüzyıl da Özi Kalesi artık daha mühim hale geldi. Azak, Kerç Boğazı Bender ve Özi’de Ruslara karşı büyük mücadeleler verildi. II. Katerina’nın sıcak denizlere inme politikasıyla birlikte Rusya ve Osmanlı İmparatorluğu arasında mücadele sahası oldu. Osmanlı Devleti Özi Kalesinin ehemmiyetini biliyor ve kalenin tahkimatı için de elinden geleni yapıyordu. 1711 yılında yapılan Prut Savaşı ve sonrasında yapılan anlaşma gereği Rusya ile Osmanlı Devleti yaklaşık yirmi yıla aşkın bir sürede ciddi çatışmaya girmemişti. Fakat 1736-1739 Osmanlı Rus Savaşlarında kale Rusların eline geçti. Kale 1739 Anlaşmasıyla birlikte bütün tahkimatları yıkılarak Osmanlı Devletine geri bırakıldı.
1767-1777 yıllarında Osmanlı-Rus savaşları yeniden başladı. Ruslar Osmanlı Devleti’nden başta Özi Kale’si olmak üzere bir çok istekte bulundular. Bu istekleri kabul etmeyen Osmanlı Devleti ise Rusya’ya karşı savaş kararı aldı. 1788 Aralık ayında Ruslar Özi’ye saldırdı yaklaşık 20.000 sivili katletti. Kale’nin kaybedilmesinin haberini alan Sultan I. Abdülhamit’in üzüntüden kalp krizi geçirip öldüğü belirtilir. Nihayetinde 1792 yılında imzalanan Yaş Antlaşması ile birlikte Özi Kalesi tamamen Ruslara bırakıldı.
KAYNAKÇA
AKTEPE, M. Münir, “Baltacı Mehmed Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/baltaci-mehmed-pasa (23.09.2022).
AYKUT, Nezihi, “Damad İbrâhim Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/damad-ibrahim-pasa (23.09.2022).
BİLGE,Mustafa L., “Azak”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/azak (23.09.2022).
KURAT, Akdes Nimet, İsveç Kıralı XII Karl’ın Türkiyede Kalışı ve Bu Sıralarda Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul Rıza Kuskun Matbaası, İstanbul, 1943
KILIÇ, Orhan, “Batı Karadeniz Kıyısında Bir Osmanlı Eyaleti: Özi/Silistre (İdari Taksimat Ve Yönetim)”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 2017
ÖZTÜRK, Temel, “Özü”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ozu (23.09.2022).
ÖZCAN, Abdülkadir, “Mustafa II”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/mustafa-ii (23.09.2022).
YÜKSEL, Sinan, Özü’den Tuna’ya Kazaklar, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Basım sayısı:1, Aralık, 2004
YÜKSEL,Sinan, “Rusların Karadeniz Yönünde Yapmış Oldukları İlk Yayılma Faaliyetleri (18. Yüzyılın Başlarına Kadar)”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Nisan 2013, Sayı:28
